HASUDERBulaşıcı Hastalıklar Çalışma Grubu
Tarih :04.01.2021
Hazırlayan :HASUDER Bulaşıcı Hastalıklar Grubu
COVID-19 pandemisi bütün dünyada vaka ve ölüm sayısı artarak devam etmektedir. Bu pandemiyi durdurmak ve ondan korunmak için elimizdeki en etkili araçlardan biri aşıdır. Farklı ülkelerde COVID-19 hastalığı için geliştirilmeye çalışılan yüzden fazla aşı bulunmaktadır. Bu aşıların bazıları acil kullanım onayı alırken bazıları da onay aşamasında bulunmaktadır. Aşılarla ilgili doğru ve bilimsel habercilik bugüne kadar hiç bu kadar önemli olmamıştı. Bu nedenlerle, gazeteciler aşıların geliştirilmesinde halkı bilgilendirme konusunda hayati öneme sahiptirler. Pandemi ve onunla ilgili süreçlerin hızla değiştiği bu ortamda, aşı ve benzeri konularla ilgili haberlerin yapılırken her zaman takip edilmesi gereken genel ilkeler bulunmaktadır. Yapılan haberlerin bu temel ilkelere uygun olması her zamankinden daha fazla önemlidir.
Sağlıkla İlgili Haberlerde Temel İlkeler:
1. Sadece Raporun Başlık ve Özetini Bildirmeyin
Bir haberi yayınlamadan önce o konuyla ilgili rapor ya da makalenin tamamını okuyunuz. Çalışmanın özetinde belirtilen bulgular, çalışmanın tamamındaki bulguları doğru şekilde yansıtmıyor olabilir. Tıbbi dergiler, COVID-19 ile ilgili makale ve raporları normalden daha kısa sürede gözden geçirip daha kısa sürede yayınlıyorlar, bu yüzden onları eleştirel bir şekilde nasıl okuyacağını bilmek, bulguları doğru bir şekilde bildirmek için çok önemlidir. Bu nedenle konu ile ilgili bir basın açıklaması metnine bağlı kalarak haber hazırlamayınız. Her zaman konu ile ilgili makale veya raporun tam metnini okuyunuz.
2. Verilere otomatik olarak güvenmeyiniz.
Bilimsel bir dergide yayımlanan bir makalenin yöntemini dikkatle değerlendiriniz, yöntem hakkında bilginiz yoksa konu ile ilgili bir uzmandan yardım alınız. Araştırmanın yapılmasına katkı veren kişi ve kurumları (bu bilgiler daha çok makalenin sonunda teşekkür bölümünde yer alır) inceleyiniz, sorgulayınız. Mümkünse makale yazarlarından ham verileri talep ediniz ve her zaman araştırma yöntemlerinin ayrıntılarını hazırlayacağınız haber ya da raporlara dahil ediniz. Bunun temel nedeni, bilimsel bilgiler araştırma yöntemiyle sıkı ilişki içindedir. Aynı konuda farklı yöntemlerle elde edilen bilgiler, aynı anlama gelmez ve aynı şekilde genellenemez.
3. Güvenilir Kaynakları Kullanınız.
Haberler yalnızca kaynakları kadar iyidir. COVID-19 ve aşılarla ilgili haberlerinizi yayımlarken uzman ve doğru bilgili kaynakları kullandığınızdan emin olunuz. Bir aşı veya çalışma hakkında bir haber hazırlarken ülkenizin bilim medya merkezine (Ülkemizdeki Tıpta Uzmanlık Derneklerine ve Türk Tabipleri Birliğine) danışarak son gelişmelere dair uzman değerlendirmesi alınız.
4. Kaynak Belirtiniz
Bilimsel çalışmalar, raporlar, vaka sayıları ve aşılar hakkında haber hazırlarken güvenilirliği (kredibilite) sağlamak için kaynağınızın ismini (makale veya raporun künyesi, yayınlandığı dergi, web sayfası vb) veriniz ve okuyucuların konuyla ilgili daha fazla bilgiye yönelik araştırma yapabilmesini sağlayınız. Her zaman hazırlanan habere göre, habere kaynak olan makale veya rapor daha detaylı ve tam bilgiye sahiptir. Bu nedenle haberi okuyan kişiler daha fazla bilgi almak isterlerse ya da haberde verilen bilginin doğru olup olmadığını test etmek isterlerse haberin orijinal kaynağına ulaşabilmelerine olanak sağlanması gerekir.
5. Terimleri Açıklayınız
COVID-19 ve aşılarla ilgili haberlerde bilimsel terimler çok sık kullanılsa da her haberde bilimsel terimleri açıklamak önemlidir. Bu açıklama yerine tıbbi terimleri açıklayan bir site varsa, bu site habere eklenerek okuyucuların haberi daha doğru anlamalarını sağlayabilirsiniz.
6. Net Bir Dil Kullanınız
Okuyucuların çoğu bilimsel dile aşina olmayacaktır. Bazı terimleri haberiniz içinde açıklasanız bile, haberiniz yeterince anlaşılmayacak ve kaynak bilgi okuyucuya ulaşmayacaktır. Bu nedenle haberlerinizde basit ve anlaşılabilir ifadeler kullanınız. Cümleleriniz kısa ve anlaşılır olsun. Metin bütünlüğünde genelden özele, basitten karmaşığa doğru bir yazımı tercih ediniz. Bu şekilde tüm bilgi düzeyindeki okuyucular için haberiniz anlaşılır ve kaynaktaki bilgi doğru olarak aktarılmış olacaktır.
7. Araştırma Aşamalarını Açıklayınız
Bazı araştırmalar, yalnızca ön verilere dayalı olan heyecan verici sonuçlar gösterebilir. Bir raporun veya çalışmanın hakem değerlendirmesinden geçip geçmediğini kontrol ediniz ve haberinizin içinde hangi aşamada olduğunun belirtildiğinden emin olunuz. Araştırmanın erken aşamasından yayınlanan ya da hakem değerlendirmesinden geçmeden yayınlanan bilgiler bir bilim dergisinde hakem incelemesi yapılmış bir makaleden gelen bilgi gibi haber yapılmamalıdır.
8. Sayıları Raporlayınız
Her an, çeşitli gelişim aşamalarında düzinelerce aşı vardır. Bir aşı ya da çalışma hakkında rapor verirken, çalışmanın büyüklüğünü, test edilen sayıları ve denemenin süresini belirtmek önemlidir.
9. Yan Etkileri Ortaya Çıkarınız
Tarihte hiçbir aşı, klinik denemeler ve ön onay aşamalarına geçiş hızı açısından COVID-19 aşıları kadar hızlı gelişmemiştir. Herhangi bir aşı için olası yan etkileri açıkça belirtmek, toplumun bilgilenmesini, bir aşı çalışması katılımcısının herhangi bir aşı yan etkisini bildirmesini kolaylaştıracaktır.
10. Uygun Görselleri Kullanınız
Aşılarla ilgili haberlerin görsel seçimleri önemlidir. Aşılar korkulacak şeyler değildir, bu sebeple ağlayan bebek, kaygılı görünen hastalar ve büyük iğne görsellerinden kaçınınız. Görsellerin tüm okuyucuları temsil etmesini, pek çok insanın aşının üzerinde çalıştığını, aşıyı uygulayan kişilerin ve aşı uygulanan kişilerin yer aldığı görselleri sağlayınız.
11. Nüfusun yaş ve cinsiyete göre dağılımını (demografisini) anımsayınız.
Her aşı tüm toplumlarda eşit derecede etkili değildir. Klinik çalışma aşamasında olan aşıların etkililiği üzerine haber yaparken çalışmaya katılan katılımcıların demografik özelliklerini ( yaşa ve cinsiyete göre dağılımını) not ediniz, değerlendiriniz.
12. Herkese Aşıların Faydalarını Hatırlatınız
Potansiyel etkili COVID-19 aşıları üzerine haberler halihazırda aşı yaptırmayı düşünen kişiler için elzemdir. Pandemi süresince yayılan yanlış bilgiler nedeniyle okuyucuları tüm aşıların önemi hakkında bilgilendiriniz. Halihazırda COVID-19 pandemisini kontrol edip önleyebilmek için aşılar kadar etkili ve güvenli başka bir tıbbi aracımız yoktur. Bu nedenle COVID-19 aşılarına karşı güvenin oluşmasında hazırlayacağınız haberler hayati öneme sahip olacaktır.
Aşılarla ilgili tarih boyunca epidemilerin sonlandırıldığına dair kesin verileri haber yaparak aşı kararsızlığı ile mücadele ediniz.
Yukarıdaki metin DSÖ’nün “Tips for professional reporting on COVID-19 vaccines” belgesi kaynak kullanılarak hazırlanmıştır. Kaynak belgeye ve ek kaynaklara aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz: https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/tips-for-professional-reporting-on-covid-19-vaccines
Çeviri: Ege Eruçar, Dilge Kocabaş (Öğrenci ÇG)
Gözden geçirme: Prof. Dr. Muzaffer Eskiocak, Prof. Dr. C. Tayyar Şaşmaz (Bulaşıcı Hastalıklar ÇG)
