Bulaşıcı Hastalıklar Çalışma Grubu

Bulaşıcı Hastalıklar Çalışma Grubu-HASUDER

Yönetici özeti

• COVID-19 pandemisi devam etmektedir. Şu ana kadar dünyada doğrulanmış vaka sayısı 200 milyona yaklaşmış, ölüm sayısı da 4.2 milyonu geçmiştir. Ülkemizde ise doğrulanmış vaka sayısının 5.8 milyon, ölüm sayısının da 51 bini geçtiği bildirilmektedir. Bununla beraber, ülkemizde fazladan ölümlerle ilgili yapılan bir analizde, pandemi döneminde 156 binden fazla ölüm olduğu rapor edilmektedir.
• Ülkemizde 01 Temmuz 2021 tarihinden itibaren sınırlamaların kaldırılması ve araya giren Kurban bayramı tatili sonrasında vaka sayıları ve ölüm sayılarında artış yaşanmaktadır. 24-30 Temmuz tarihli verilere göre ülkemiz nüfusunun %67’sin çok yüksek, %23’ü de yüksek riskli illerde yaşamaktadır.
• Genetik sürveyans verilerine göre 28 Haziran – 12 Temmuz tarihleri arasında ülkemizde gözlenen COVID-19 vakalarının %76’sının delta varyantı olduğu bildirilmektedir.
• COVID-19 aşılama hızının düşük olduğu ülkelerde COVID-19’a bağlı ölüm hızı daha yüksektir.
• Ülkemizde milyon kişi başına test sayısında dünya ülkeleri arasında 64. sırada olmamız, vakaların daha erken saptanabilmesi için daha çok test yapılmasının gerekliliğini ortaya koymaktadır.
• Ülkemizde pandemi yönetimi ülkemizdeki bilgi ve deneyim birikiminden, yönetilme katılmanın katacağı angajmandan yararlanmamaktadır. Pandemi yönetiminin katılımcı bir anlayışla yapılması önerilir.
• COVID-19 ile ilgili araştırmaların Sağlık Bakanlığı iznine tabi olması, araştırmalarda engel oluşturuyor. Bu uygulamadan vazgeçilmesi, mevcut evrensel ve etik kurallar çerçevesinde araştırmaların yapılması önerilir. Ayrıca Sağlık Bakanlığı tarafından COVID-19 ile ilişkili epidemiyolojik, aşı ve bağışıklama verilerinin uzmanların üzerinde değerlendirme ve analiz yapabilmesi için yeterli düzeyde paylaşılması önerilir. 
• COVID-19 için halihazırda kullanımda olan inaktive aşı (CoronaVac / Sinovac), mRNA aşısı (Comirnaty / Pfizer-BioNTech) ve adenovirüs aşısı (Sputnik V) COVID-19 hastalığına karşı korunmada etkin ve güvenlidir. Ülkemizde hali hazırda CoronoVac (Sinovac) ve Comirnaty (BioNTech) 18 yaş üzeri popülasyonda uygulanmasına karşın, tam doz aşılama oranı bu yaş grubunda %44.84’dür. COVID-19 aşılama hızının düşük olduğu ülkelerde COVID-19’a bağlı ölüm hızı daha yüksektir. Toplumsal bağışıklık düzeyi için tüm yaş gruplarında en az %70’lik bağışıklama oranına çıkılması önerilmektedir. COVID-19 aşılama hızını artırmak için topluma yönelik bir propaganda ve kampanya yürütülmesi önerilir.
• Toplumda COVID-19 aşılarına karşı kararsızlığın giderilebilmesi için aşıların etkinlik ve güvenliği konusunda topluma yönelik şeffaf bilgi paylaşımı önerilir.   
• Ülkemizde illere göre haftalık olarak açıklanan hastalık insidansı ile en az bir doz aşılama hızı arasında düşük orta düzeyde negatif bir korelasyon bulunmaktadır. Aşılama hızının düşük olduğu illerde hastalık insidansı daha yüksektir.
• COVID-19 pandemisi kontrol altına alınana kadar aşılama ile beraber maske, mesafe, hijyen uygulamaları ve kapalı alanların havalandırılmasına özen gösterilmelidir.

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE COVID-19 PANDEMİSİNİN GÜNCEL DURUMU

Arş.Gör.Dr. Tülin Çoban, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fak Halk Sağ AD

Prof. Dr. Sarp Üner, Lokman Hekim Üniversitesi Tıp Fak Halk Sağ AD

1. Dünyada Güncel Durum

COVID-19, daha önce insanlarda tespit edilmemiş̧ yeni bir koronavirüs olan SARS- CoV-2’nin neden olduğu, solunum ve temas yoluyla bulaşan bir hastalıktır. Çin, Aralık 2019 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ne nedeni bilinmeyen pnömoni vakaları bildirmeye başlamıştır. Hastalığın hızla yayılması sonucu DSÖ, COVID-19’u 30 Ocak 2020’de ‘küresel acil bir halk sağlığı sorunu’ olarak tanımlamış, 11 Mart 2020’de ise pandemi ilan etmiştir (1). DSÖ verilerine göre, 4 Ağustos 2021 itibarıyla dünyada toplam COVID-19 vakası sayısı 199.466.211; COVID-19 nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısı ise 4.244.541’dir (2). Tablo 1’de aşılanma hızı, varyant sıklığı ve veri güvenilirliği gibi bazı özelliklerine göre seçilmiş 12 ülkenin salgınla ilgili verileri gösterilmiştir.

Tabloda görülen 12 ülke arasında pandemi başlangıcından bu yana en fazla vaka ve ölüm görülen ülke Amerika Birleşik Devletleri (toplam 34.978.276 vaka ve 613.517 ölüm); 100 bin nüfusta haftalık vaka sayısının en fazla olduğu ülke Malezya (368,35 vaka); milyon nüfusta haftalık ölüm sayısının en fazla olduğu ülke ise Endonezya’dır (44,07 ölüm). COVID-19 aşısı ile tam aşılanma hızı yüksek olan ülkelerde milyon nüfusta haftalık ölüm sayısının daha az olduğu görülmektedir (Şekil-1).

2. Türkiye’de Güncel Durum

Ülkemizde ilk vakanın görüldüğü 11 Mart 2020’den bu yana toplam vaka sayısı (04.08.2021 itibariyle) 5.822.487, toplam ölüm sayısı 51.767’dir. Sağlık Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’de en yüksek doğrulanmış günlük vaka sayısı 16 Nisan 2021’de (63.082 yeni vaka) bildirilmiştir (6). Sağlık Bakanlığı 29 Temmuz-27 Kasım 2020 döneminde sadece hasta sayılarını açıklamış, 10 Aralık tarihinde yaptığı düzeltmeyle bu dönemdeki tüm PCR pozitif sonuçları kümülatif vaka sayısına eklemiştir (7). Sağlık Bakanlığı tarafından vakaların cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımları 29 Haziran-23 Kasım 2020 tarihleri arasında yayınlanan raporlarda verilmiş, daha sonra bu verilere dair ayrıntılı resmi açıklama yapılmamıştır (8).

4 Ağustos 2021 itibariyle 100 binde haftalık vakalar, son 15 günde yaklaşık üç katına çıkarak 186,73 olmuştur. 27 Temmuz 2021’den bu yana ülkemiz “çok yüksek risk” seviyesindedir. Haziran 2021’de %2,2-2,7 arasında değişen test pozitifliği oranı 15 Temmuz’da %3,14’e; 4 Ağustos’ta %10,23’e yükselmiştir (7). Sağlık Bakanlığı’nın 10-16 Temmuz 2021 tarihleri için yayınladığı haftalık veri tablosuna göre hastalarda zatürre oranı %4,7; erişkin YBÜ doluluk oranı %62,1; yatak doluluk oranı %48,9; ventilatör doluluk oranı ise %23’6’dır (9). 28 Temmuz 2021’de 1,42 seviyesine kadar yükselmiş olan salgın üreme hızı (Rt) 1 Ağustos’ta 1,20’ye; 4 Ağustos’ta ise 1,11’e düşmüştür. Vaka sayısı yükselirken Rt’nin düşmesi aktif vaka sayısının uzun süredir yüksek olmasından kaynaklanmaktadır (10).

Son yayınlanan 24-30 Temmuz 2021 tarihli verilere önceki haftaya 79 ilde artış olduğu; çok yüksek riskli il sayısının 14’ten 54’de yükseldiği ve düşük riskli ilin kalmadığı görülmektedir. Nüfusun %67’si çok yüksek, %23’ü de yüksek riskli illerde yaşamaktadır (11) (Şekil-2).

Fazladan ölüm verileri

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2020 ölüm istatistikleri henüz açıklanmamış olup 2015-2019 yılları arasındaki ortalama ölüm sayısı 423.101’dir (12). Fazladan ölüm (excess mortality), belirli zaman dilimlerinde gözlemlenen ölüm sayıları ile aynı zaman dilimlerinde beklenen ölüm sayıları arasındaki fark olarak tanımlanır. Salgında önceki yılların aynı periyotlarındaki ölümlerin sayısı Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2020 ölüm istatistikleri henüz açıklanmamış olup 2015-2019 yılları arasındaki ortalama ölüm sayısı 423.101’dir (12). Fazladan ölüm (excess mortality), belirli zaman dilimlerinde gözlemlenen ölüm sayıları ile aynı zaman dilimlerinde beklenen ölüm sayıları arasındaki fark olarak tanımlanır. Salgında önceki yılların aynı periyotlarındaki ölümlerin sayısı dikkate alınarak hesaplama yapılır Bu veriler doğrudan veya dolaylı olarak COVID-19’a atfedilen ölümler de dahil olmak üzere, COVID-19 pandemisi ile ilgili potansiyel ölüm yükü hakkında bilgi sağlayabilir (13). Yapılan bir analizde, belediye verilerine göre Türkiye’deki ölümlerin %47’inin yaşandığı kentlerde önceki 3 yılın ortalamasından fazla ölen insan sayısının 77 bine, bu ölümlerin Türkiye projeksiyonunun 156 bine ulaştığı; son iki haftada fazladan ölümlerle resmi COVID-19 ölümlerinin birbirinden tamamen ayrıştığı saptanmıştır (14) (Şekil-3).

Genetik Sürveyans

SSARS-CoV-2 salgını sürecinde çok yüksek olgu sayılarının gözlenmesinin de etkisiyle virüsün genetik yapısında önemli değişimler olduğu gözlenmektedir. Mutasyonların virüsün yayılma özelliklerini ve aşılamanın etkisini değiştirebileceği bilinmektedir. Genetik epidemiyolojik değerlendirmelerin yapılabilmesi için tüm vakalar içinden belirli oranda genomik dizilimin incelenmesi yoluyla ülkede hangi varyantların ne oranda olduğunun düzenli olarak izlenmesi önem taşımaktadır (15). Ülkemizde bilindiği kadarıyla etkin bir sekanslama ve genetik analiz çalışması yürütülmediği için varyantların gerçek sıklığı ve Türkiye’ye özgü bir varyant bulunup bulunmadığı bilinmemektedir. 28 Haziran -12 Temmuz 2021 tarihli GISAID verilerine göre Türkiye’den gönderilen sekansların %76’sı Delta varyantıdır (5).Sağlık Bakanı Fahrettin Koca ise 13 Temmuz 2021 tarihinde yaptığı açıklamada Delta varyantının son bir haftada 284’ten 750’ye çıktığını ve görüldüğü il sayısının 36 olduğunu, Delta Plus varyantının ise 3 ilde 3 tane olarak devam ettiğini ifade etmiştir (16).

Tablo-1: Seçilmiş ülkelerin COVID-19 salgını ile ilgili bazı değerleri (3 Ağustos 2021 ya da mevcut en son veri)

*Birleşik Krallık, ABD, Japonya, Almanya, İtalya, Belçika, İsveç verileri 26 Temmuz-2 Ağustos 2021; Endonezya, Rusya, Fransa, Malezya 19-26 Temmuz 2021 tarihli; Türkiye verileri ise 5-12 Temmuz tarihli verilerdir.

Şekil-1 Milyon nüfusta haftalık ölüm sayısının COVID-19 aşısı ile tam aşılanma hızına göre değişimi