24 MART DUNYA TUBERKULOZ GUNU

“Zaman Tükeniyor!”

(24 Mart 2021)

Tüberküloz (TB) dünya çapında en yüksek 10 ölüm nedeninden biri olan, tekil enfeksiyon ajanı kaynaklı ölümlere liderlik eden, sağlığın kaybında ana sebeplerden biri olan bulaşıcı bir hastalıktır. TB etkeni mycobaterium tuberculosis olup sıklıkla akciğerleri etkiler, fakat başka organ ve sistemleri de tutabilir. (Akciğer dışı tüberküloz). Hastalık, akciğer tüberkülozu olan kişilerin öksürmesi, hapşırması ve tükürük yolu ile bulaşır, üstelik enfekte olmak için bir kaç bakterinin solunması yeterlidir.

Önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalık olmasına rağmen dünyada her yıl 10 milyon insan TB’a yakalanıyor ve tüberküloz nedeniyle 1.5 milyon insan hayatını kaybediyor. Ayrıca dünya nüfusunun %25’inin TB etkeni ile enfekte durumda olduğu tahmin ediliyor. Ülkemizde ise tüberküloz hasta sayısı her yıl yaklaşık %4-5 azalarak, insidansı (görülme sıklığı) 2005 yılında yüz binde 29.4 iken 2018 yılında yüz binde 14.1’e kadar düşmüştür. TB herhangi birini etkileyebilir, fakat genellikle yetişkin erkekleri daha sık etkiler. TB bir yoksulluk hastalığıdır ve bu hastalar sıklıkla ayrımcılık, sosyal damgalanma ve ekonomik sıkıntılarla baş başa kalır.

TB önlenebilir bir hastalıktır. TB hastalığı gelişen insanların %85’i 6 aylık ilaç rejimi ile başarılı bir şekilde tedavi edilebilmektedir. Dünya üzerinde 2000 yılından beri, milyonlarca insanın tanı ve tedavisinin atlanmasına rağmen, 60 milyonun üzerinde hastanın tedavilerle hayatta kalması sağlanmıştır.

Dünyada TB’un kontrolü için politikalar geliştirilmekte ve hedefler konulmaktadır. Bu hedefler 1994-2005 arası Doğrudan Gözetimli Tedavi Stratejisi, 2006-2015 arası TB’u Durdurma Stratejisi, 2015 ve sonrası TB’u Bitirme Stratejisidir.

2014 ve 2015’te Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Birleşmiş Milletler, DSÖ’nün ‘Tüberkülozu Bitirme Stratejisi’ ve Birleşmiş Milletler’in ‘Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ kapsamında TB salgınını bitirmek üzere bir araya gelmiştir. Bu plan TB insidansını, TB ölümlerini ve TB hasta ve hane halkı bireylerine yüklediği maliyetleri azaltmaya yönelik hedefler içermektedir. Birleşmiş Milletler Genel Konseyi 2018 yılında, ilk TB konferansını, birliğe bağlı tüm devlet ve hükümet liderlerinin katılımıyla gerçekleştirmiştir. Bu toplantıda ‘Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ ve ‘Tüberkülozu Bitirme Stratejisi’ yeniden onaylanmış ve yeni stratejiler dahil edilmiştir.

Birleşmiş Milletler sürdürülebilir kalkınma hedefleri arasında; 2030 yılına kadar AIDS, TB, sıtma ve ihmal edilmiş tropikal hastalıkların, hepatit, su kaynaklı hastalıklar ve diğer bulaşıcı hastalıkların bitirilmesi yer almaktadır.

DSÖ TB’u bitirme stratejisi hedefleri arasında; 2030 yılına kadar tüberküloz insidansını %80 azaltma, tüberküloz ölümlerini %90 azaltma ve 2020 yılına kadar hane bireylerinin tüberkülozun yıkıcı etkileriyle karşılaşmamasını sağlamak yer almaktadır.

2018 Birleşmiş Milletler toplantısı hedefleri; 2018’den 2022’ye kadar 40 milyon kişinin tedavi edilmesi, 30 milyon kişiye TB önleyici tedavi sağlanması, 2018’den 2022’ye kadar TB önleme, teşhis, tedavi ve bakım için her yıl en az 13 milyar dolar, araştırmalar için ise her yıl en az 2 milyar dolar kaynak sağlanmasıdır.

Birleşmiş Milletler sürdürülebilir kalkınma hedeflerinden olan 2030 yılına kadar TB epidemisini sona erdirmek kapsamında TB’nin önlenmesine yönelik ihtiyaçlar doğrultusunda yeni hedefler ve stratejiler belirleyerek faaliyetlerin belirli bir çerçevede yürütülmesini sağlamak amacıyla ülkemizde Ulusal Tüberküloz Kontrol Programı uygulanmaktadır. Programın bileşenleri;

Politik kararlılık,
Kalite kontrollü bakteriyolojik muayene ile vaka bulmak,
Denetimli ve hasta merkezli doğrudan gözetimli tedavi uygulanması,
Etkin ilaç temini ve yönetim sistemi,
İzleme ve değerlendirme ile kayıt ve raporlama sistemi,
Çoklu ilaca dirençli tüberküloz TB/HIV birlikteliği ve diğer risk gruplarının sorunlarının öne çıkarılması,
Sağlık hizmeti veren tarafların tüberküloz mücadelesine dahil edilmesi,
Tüberküloz hastalarının ve toplumun tüberküloz mücadelesine katılımlarının artırılması,
Tüberküloz ile ilgili bilimsel araştırmaların yapılmasının sağlanması ve desteklenmesidir.

Ülkemizde 2010 yılında her ilde en az bir adet olmak üzere 500 bin nüfusa bir dispanser olacak şekilde yeniden yapılandırma çalışması başlatılmıştır. Verem savaş dispanseri sayısı 2018 yılsonu itibariyle 173’tür.

Ulusal Tüberküloz Kontrol Programının başarı ile yürütülebilmesi için, 2014 yılında tüberküloz hastalarının Verem Savaş Dispanserlerinde kaydının eksiksiz olması gerektiği prensibi ile aktif sürveyans çalışmaları başlatılmıştır. Bu sayede bildirimi yapılmamış/kayda geçilmemiş TB hastalarının tespiti ve takibi yapılmaktadır.

Sağlık Bakanlığı ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı arasında 2017 yılında imzalanan protokol ile TB nedeniyle mali kayıp yaşayan hastalara düzenli nakdi yardım verilmesine başlanmıştır.

DSÖ bölgelerine göre 2018 tedavi başarısı oranlarında ülkemiz yeni ve nüks olgularda tedavi başarısı %85 ile dünya geneli başarı oranıyla paralellik göstermektedir.

TB hastalığını kontrol etmek ve iyileştirmek için büyük adımlar atılmış olsa da, insanlar hala hastalanmakta ve bu hastalıktan ölmektedir. Bu durum dünya genelinde hastalığı ortadan kaldırmak için yapılması gereken hala çok şey olduğunun göstergesidir. Bu çerçevede DSÖ’nün bu seneki Dünya Tüberküloz Günü sloganı “Zaman Tükeniyor”. Bu slogan ülkelere bir hatırlatma olup, Birleşmiş Milletler nezdinde ülkelerin TB’u 2030 yılına kadar bitirme sözünü yerine getirme konusunda bir uyarıdır. Bu sözün yerine getirilebilmesi için ülkelerin başta yoksulluk ve eşitsizlikler olmak üzere, TB’a kaynaklık eden gayriinsani yaşam ve çalışma koşullarını düzeltmesi gerekmektedir.

HASUDER Bulaşıcı Hastalıklar Çalışma Grubu

Kaynaklar

1. Global Tuberculosis Report 2020. Erişim yeri: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/336069/9789240013131-eng.pdf. Erişim tarihi:28.02.2021

2. Tüberküloz tanı ve tedavi rehberi. Erişim yeri: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/tuberkuloz-haberler/t%C3%BCberk%C3%BCloz-tan%C4%B1-ve-tedavi-rehberi.html. Erişim tarihi:01.03.2021

3. Türkiye’de Verem Savaş 2019 Raporu. Erişim yeri: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/tuberkuloz_db/raporlar/Tu_rkiye_de_Verem_Savas_2019_Raporu_son_1.pdf. Erişim tarihi: 01.03.2021

4. 24 mart dünya tüberküloz günü. Erişim yeri: https://hasuder.org.tr/24-mart-dunya-tuberkuloz-gunu/. Erişim tarihi:28.02.2021